Regelmatig terugkerende irritatie over hoe mensen met elkaar communiceren en hoe media daarover berichten, zorgde ervoor dat ik tegenwoordig zo goed als alle social media vaarwel heb gezegd. Radio en TV staan zelden nog aan. Ik speur de online kranten alleen nog maar snel en oppervlakkig af naar trends in berichtgeving omdat men niet helemaal blind mag zijn voor wat zich in de samenleving afspeelt.
Deze irritatie begon te groeien aan het eind van mijn middelbare schooltijd, ruim 45 jaar geleden. Ik ontdekte de verslavende kracht van sleutelwoorden, of zoals tegenwoordig ook wel gezegd wordt: triggerwoorden. Ik kon een wiskunde leraar via het woord ‘cirkel’ vrij makkelijk een complete cursus over astrologie laten geven aan de hele klas (wat iedereen natuurlijk veel leuker vond dan de wat droge stof die we moesten verstouwen). Bij een andere leraar werkte ‘middeleeuwse wijsheid’ beter. En jaargenoten kon ik hele uiteenzettingen over theater, filosofie, voetbal en andere onderwerpen ontfutselen. Iedereen had zo z’n eigen unieke woorden, individueel en specifiek, die een vaak heel voorspelbare reactie teweegbrachten. Daarmee spelen en uitproberen gaf me eerst een gevoel van macht. Ik begreep het verder niet zo goed; het was meer een handigheid, en ik had bovendien helemaal geen besef dat ikzelf natuurlijk òòk van die woorden had. Tijdens mijn studie aan de universiteit ging me de werking, of dat trucje en hoe het vaak gebruikt werd, steeds meer tegenstaan. Ik veranderde van een extraverte en zelfbewuste jongen naar een meer introvert en onzekere persoon. Pas in het zesde decennium van mijn leven en na heel veel cursussen, trainingen en levenservaring, had ik meer en dieper begrip over hoe de menselijke geest werkt. Dat was rond de tijd dat ik mijn eigen filosofie “De werkelijkheid is (slechts) een gedachte!“ op papier had gezet.
Na alle onthullingen begin 21ste eeuw met betrekking tot de USA en haar gedragscultuur, volgde de corona-pandemie met een bijna op oorlogstaal lijkende communicatie. Steeds weer vroeg ik me af waar het gezonde verstand bleef, de open en kritische houding, met respect en begrip naar elkaar toe. In een web van woorden zie ik de overtuigingsprincipes volgens Cialdini veelvuldig toegepast worden. Ik constateer bewuste polarisatie en demonisering over en weer. Ik zie een stortvloed aan sleutelwoorden over ons uitgegoten worden, en wat nog vreemder is: er ontstaan nieuwe juist dòòr alle eenzijdige communicatie. Dat bracht me weer terug naar gebruik en misbruik van sleutelwoorden, nu de grens tussen beïnvloeding en manipulatie veranderd is in drijfzand.
Woorden ontsleutelen
maar wat?
Google eens naar “sleutelwoorden” en “trigger woorden”. Veel management en marketing websites geven tips hoe je ze bewust kunt gebruiken bij presentaties, in gesprekken, voor verkoop, in onderhandelingen, het vestigen van een imago of het sturen van de publieke opinie enz. Reclame dringt ons nieuwe kwalificaties op, zoals ‘bio’, ‘natuurlijk’ en ‘vertrouwd’. Woorden als ‘aanbieding’ en ‘korting’ schreeuwen ons tegemoet. Zelfs ‘fake nieuws’ is nu tot een triggerwoord vervallen dat een willekeurig bericht als onbetrouwbaar bestempelt. Allemaal bedoeld om mensen te beïnvloeden, zo niet bewust te manipuleren in een bepaalde richting. Spindoctors verdienen goud geld met het bedenken van scenario’s in beeld en geschrift, om een positieve indruk achter te laten, en verdere kritische vragen bij voorbaat af te wimpelen. Of om een motivatie impliciet te ondersteunen, ook al is het gebruikte materiaal helemaal niet gerelateerd aan het onderwerp (denk aan oorlogshandelingen, opvang of weigering van vluchtelingen, milieuproblemen, vervolging en onderdrukking, enz.).
Slechts een paar sites geven toepassing van sleutelwoorden aan in therapeutische zin, om mensen te helpen hun gedrag en denken beter te begrijpen. Het ontdekken van terugkerend gebruikte of juist vermeden woorden kan wat zeggen over iemands dieper liggende motivatie. Met NLP kun je jezelf trainen in allerhande vaardigheden.
Ik heb tot nu toe geen enkele website gevonden, waarin je leert om het gebruik van sleutelwoorden te vermijden, of om je te wapenen tegen agressieve confrontaties met triggerwoorden. Ergens begrijp ik dat ook wel. Compleet neutrale taal bestaat denk ik niet, al was het alleen maar omdat hetzelfde woord bij ieder van ons een andere reactie oproept. We dragen allemaal andere bagage met ons mee, ervaringen, associaties, lessen, mensen die ons ongemerkt al beïnvloed hebben. Toch zou het fijn zijn als bewustzijn van de negatieve impact van sleutelwoorden beter getraind zou worden. Nu je externe privacy steeds beter beschermd wordt, is het wellicht een volgende stap om te waarschuwen tegen aantasting van je innerlijke privacy.
Op deze plek kan ik alleen vertellen wat voor mij werkt. Ik heb geen beproefd recept wat voor iedereen gegarandeerd werkt. Hieronder volgt mijn lijstje met suggesties:
- Zodra je een impulsieve of intuïtieve reactie bespeurt, adem een paar keer diep, neem afstand en probeer te begrijpen wat er met jou gebeurde. Ontdaan van emotie is communicatie een stuk gemakkelijker te verwerken.
- Vraag jezelf af hoe realistisch het gepresenteerde eigenlijk is. Welk belang streeft men werkelijk na. Voor veel mensen heiligt het doel de middelen.
- Herken verschillende soorten sleutelwoorden. Sommige werken puur individueel, en geven je een gevoel van unieke erkenning. Andere zijn meer gericht op het collectief, en geven je het gevoel ergens bij te horen. Er zijn trendmatige woorden, die vroeger en in de toekomst geen rol meer spelen, maar nu, door de massaliteit waarmee het gedeeld wordt op social media, hot en trending zijn. En dan zijn er de meer archetypische woorden, die inspelen op oer angsten, zoals overstroomd worden, donkere diepte, duistere invloeden, kinderen in gevaar en noem maar op. Je hoeft alleen maar aan sprookjes te denken, of naar horrorfilms te kijken, om ze te herkennen.
Tip 1: het woord “virus” is een modern, door media en overheid opgedrukt archetypisch trendwoord, wat adresseert aan het onzichtbare en ongrijpbare wat jou van binnenuit vernietigt.
Tip 2: grote getallen zijn onoverzichtelijk en angstaanjagend. Zodra je meer kijkt naar de verhoudingen met andere (wellicht ook grote) getallen, krijg je een rustiger gevoel. - Sleutelwoorden zitten vaak verpakt in een context die het geheel ogenschijnlijk wat neutraliseert. Je reageert op het triggerwoord, en de verteller kan altijd zeggen dat het woord niet uit z’n context gehaald mag worden. Veel discussies gaan daarna over de context, die van nature glibberig is.
Zo is geplande communicatie, bijvoorbeeld door bedrijven, overheid en andere organisaties, een zorgvuldig afgestemd verhaal. Er is afgesproken wat er verteld wordt, en wat niet. Wat als context gegeven wordt, en in welke volgorde. Wie het verhaal doet, en wie de accenten aanbrengt (‘good cop, bad cop’ aanpak). Je herkent het meteen als op vragen steevast hetzelfde antwoord komt: er is een Q&A opgesteld om communicatie-calamiteiten te voorkomen. - Films kijken is leuk; zelf houd ik daar ook van. Ik besef wel dat de combinatie van beeld, geluid en tekst een enorme impact heeft op mij. Daarom probeer ik een film altijd naderhand in de juiste context te plaatsen, zoals de tijd waarin hij gemaakt werd versus de tijd waarin hij speelt. Het land en de cultuur waar de film vandaan komt, en de boodschappen die, al dan niet opzettelijk, doorsijpelen. Hoe realistisch de verfilming ook is, het is niet jouw werkelijkheid. Je kunt een fan zijn, maar het blijft ten opzichte van jouw kader een surrealistische wereld, ook al probeert een regisseur zo realistisch mogelijk te zijn. Je kijkt altijd slechts door een geconstrueerd venster.
Ik lees graag een goed boek, een roman van willekeurig welk genre. Daarin kan ik helemaal wegdrijven, geleid door de auteur die met de nuances van de taal speelt, die ook met sleutelwoorden werkt, en daar een magische wereld mee oproept. Ik voel hoe mijn binnenste beroerd wordt, en mijn denken gestimuleerd. Maar als ik het boek dichtsla (of beter: mijn e-Reader uitschakel), dan ben ik weer terug in het hier en nu, en sta ik weer met beide benen op de grond. Het is niet direct een tip, maar zeker de moeite waard in deze tijd van over-communicatie en polarisatie.