Transparantie, onthullingen, versluiering, kneedbare waarheden, Q&A-achtige communicatie, snelle verspreiding en vervorming van informatie…. We leven in een woelige tijd. Moedwillig wordt desinformatie verspreid om verwarring te zaaien, gewoon voor de lol omdat het zo eenvoudig is, of om doelgericht mensen tot beïnvloeden. Misbruik van voortschrijdende polarisatie dwingt iedereen in een rol vòòr of tègen, vaak ongewild en ongewenst. Onder het mom van terrorisme- en misdaadbestrijding wordt alle informatie gefilterd en beproefd op ongewenste uitlatingen, en worden media aan banden gelegd of verboden. Privacy staat hoog in het vaandel, maar dat individuele recht geldt niet voor overheden en instanties. Afhankelijkheden tussen mensen, geldstromen en machtscentra kleuren de wereld van het geschreven of gesproken woord.
Vrijheid van meningsuiting wordt als groot goed gezien, net als het recht (of menselijke plicht?) om veronderstelde misstanden te melden of publiek te maken. Helaas eindigt dat vaak met een rechtszaak wegens smaad en wat al niet meer. Gewoon omdat we de grenzen van open, eerlijk en fatsoenlijk communiceren helemaal uit het oog verloren zijn. We vinden dat we alles kunnen zeggen, ook als dat bewust kwetsend is (en we zijn maar al te snel gekwetst of in onze privacy aangetast). We vinden dat we onze frustratie mogen uiten, ook als dat bedreigend is of zelfs leidt tot geweldsuitbarstingen. Hoe krampachtiger de overheid handelt of reageert, hoe feller en grimmiger de tegenreactie is. Het is net als met een natuurlijk stromende rivier: hoe meer je het water kanaliseert en in voorgeschreven banen forceert, hoe groter de kans op overstromingen met ernstige gevolgen.
Het zou helpen als men de begrippen mening en veroordeling van elkaar loskoppelt. Het èèn kan tot het ander leiden, maar ze zijn niet synoniem. Een mening laat zien hoe je een situatie waarneemt, ervaart, en wat het met je doet. Het bevat naast objectieve aspecten vooral persoonlijke nuances. Daardoor kan een mening best laten zien dat je het ergens niet mee eens bent, of juist wel, want het is jouw persoonlijke visie. Maar de onderliggende gegevens voor een mening zijn zelden compleet.
Een veroordeling op basis van jouw mening treft altijd mensen, en geen situatie. Door een reactie van zelfverdediging ontstaat dan een steeds groter gat tussen jou en die mensen, vooral als dat over en weer gaat.
Uit angst voor schadeclaims verschuilen mensen en organisaties (overheid, bedrijfsleven, kerk, vereniging) zich al te vaak achter reglementen en voorschriften, waardoor alles onpersoonlijk wordt. Dat is veilig en makkelijk, en je gevoel voor ethiek wordt niet aangesproken. Een eerlijk en open gegeven mening belandt in drijfzand. Dat is de opmaat voor een veroordeling en verdere escalatie.
Een andere gevaarlijke houding is het ontlenen van je mening aan de groep waaraan je jezelf spiegelt. Dat verzwakt een open en kritische houding, en kan leiden tot gemanipuleerd worden. Voor je het weet bepalen onaantastbare anderen wat je moet denken, zeggen en doen.
Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar geeft geen vrijheid om anderen te veroordelen als hun mening niet in jouw straatje past. Menselijkheid en onderling respectvolle communicatie moet altijd prevaleren boven formele taal of afgedwongen consensus.