Ik denk dat ik 12 of 13 jaar was, toen mijn vader me een novelle met het Evangelie naar Johannes gaf. De eerste woorden uit dat boekje zijn mij altijd bijgebleven. Dat een woord leidt tot een scheppende verandering, was als magie voor mij. Later werd het ook een waarschuwing dat woorden tegen je gebruikt kunnen worden. Mensen zijn nu eenmaal niet neutraal. Door de aanhoudende babylonische taalverfijning kunnen woorden meerdere betekenissen hebben, en op verschillende manieren worden ingezet. Sterker nog: in de loop der tijd kunnen betekenissen totaal wijzigen, in positieve of in negatieve zin. Het volgende spreekwoord is mij daarom op het lijf geschreven:
“Spreken is zilver, zwijgen is goud!”
Als je waarheidlievend bent, is mondelinge communicatie lastig, zelfs als je alleen maar een mening verkondigt en geen discussie verwacht. De toehoorder zal altijd een beeld vormen, associaties hebben, en je woorden interpreteren. Vraag je terugkoppeling, om te weten of jouw boodschap correct is overgekomen, dan doet de respons hetzelfde met jou. Over en weer kan dat tot verwarring, misverstanden en zelfs conflicten leiden, die je oorspronkelijk niet wenste. Zeker bij gevoelige onderwerpen, als kwetsbaarheid de kop op steekt, houd ik daarom liever mijn mond dicht. Een website als deze, waarin ik woorden herhaald kan heroverwegen of corrigeren, en zinnen tot in de puntjes kunnen worden gepolijst, is voor mij veel aangenamer.
De vraag waarover ik al langer nadenk, betreft de grondslag van mijn kwetsbaarheid.
Vanuit mijn persoonlijke perspectief bestaan er twee werelden. Er is een “buitenwereld”, een nogal chaotische omgeving vol kansen en bedreigingen, waarin wij allemaal om elkaar heen dansen in een steeds veranderende en onvoorspelbare choreografie. Ook ik heb door de jaren heen geleerd in die wereld mijn rollen te spelen. Daartegenover leef ik authentiek in mijn “binnenwereld”, het cocon van gedachten die ik zelf definieer, waarover ik controle heb, en waarin ik me veilig voel, waar dromen werkelijkheid zijn en realiteit kneedbaar. Deze capsule beschermt en rechtvaardigt mijn bestaan. Het is de plek waar ik me terugtrek als het allemaal teveel wordt, als de lawine van prikkels en verwachtingen uit de buitenwereld me dreigt te overspoelen. Wil je mij écht leren kennen, dan moet je in die glazen bubbel worden toegelaten, wat overigens hoogst zelden gebeurt. Iemand die dat privilege is gegund, maar die er toch weer uitstapt, krijgt nooit weer een kans. Tussen beide werelden bewaar ik afstand en een delicaat evenwicht. Dat is in feite mijn comfortzone, waar ik mij veiligheidshalve aan (fatsoens-)normen en regels, conventies en afspraken houd. Mensen om mij heen zien mij dan vooral acteren als hulpvaardige waarnemer. Ik kan daardoor goed relativeren of structuren en patronen herkennen en benoemen zonder zelf kwetsbaar te zijn. In die kunstmatige comfortzone komen daarom nauwelijks persoonlijke conflicten of drastische veranderingen voor. Mijn voorlopig antwoord op de eerder gestelde vraag is dan ook: ik ervaar kwetsbaarheid als ik onder dwang uit mijn comfortzone moet treden.
Woorden die ik uitspreek naar mijn omgeving zetten daar iets in beweging. Zo’n verandering kan klein zijn, en later uitgroeien tot iets onverwachts. Of het kan een blikseminslag zijn die alles overhoop gooit. Ik weet nooit hoe mensen reageren als ik authentiek ben en iets persoonlijks tegen ze zeg. Die onzekerheid en de angst voor een verkeerde afloop vormen een deel van mijn kwetsbaarheid. Het andere deel is als woorden van buitenaf mij persoonlijk raken, mijn comfortzone uit balans brengen, of mijn innerlijke wereld op z’n kop zetten. Als de grond onder je voeten is weggeslagen, je nergens meer vertrouwen in kunt hebben, en er geen plek meer is om je terug te trekken. Zulke woorden kunnen bovendien een reactie zijn op wat ik zelf als eerste zei. Dat maakt dat ik liever in stilte luister dan actief betrokken ben in een conversatie. Elke keer als ik iets wil of moet zeggen in situaties die mij persoonlijk raken, besef ik dat woorden de wereld bewegen waarin ze worden losgelaten.
Rationeel weet ik ook wel dat het niet altijd zo desastreus hoeft te verlopen als ik vrees, en dat de meeste mensen het niet kwaad bedoelen. Toch leeft diep in mij dit gebrek aan vertrouwen in mijn medemens, zeker als die nog een vreemde is. Steeds onvoorbereid op veranderingen moeten anticiperen levert veel stress op. Dus ben ik wie ik ben: op mezelf, gelukkig met wat ik heb, en gewend aan het spelen van publieke rollen waarvoor waardering getoond wordt. Ik weet dat ik zo waarschijnlijk diepere connecties met andere mensen misloop. Maar ik ben tevreden.